تجزیه و تحلیل تطبیقی هویت سازی در دهه ی اول و دوم نظام جمهوری اسلامی ایران (1378-1368 با 1367-1357)

هویت ما در طول تاریخ به رغم وجود برخی مولفه های پایدار که عمدتاً ناشی از فرهنگ و تاریخ و نیز احساسات دینی ما هستند، سیال هم بوده و در معرض انواع پروژه های هویت سازی قرار داشته است. هویت های گروهی تحت تأثیر عوامل گوناگون و در شرایط مختلف اجتماعی ساخته می شوند. هدف از این پژوهش تجزیه و تحلیل و بررسی مولفه ها و منابع هویت سازی در دو دهه ی اول از حیات نظام جمهوری اسلامی ایران و تحلیل مقایسه ای وجوه اشتراک و افتراق هویت سازی در این دو دهه می باشد. ضمن مقایسه هویت سازی در این دو دهه ، به بررسی نقش رسانه های گروهی به عنوان یکی از ابزارهای هویت سازی، نیز پرداخته شد. همچنین در چارچوب نظری این پژوهش از نظریه گیدنز در مورد هویت استفاده گردید. گیدنز قائل به بازاندیشی در هویت براساس شرایط و اطلاعات روز است، بر این اساس میان نوع قرائت و گفتمان های هویت ساز یک جامعه و شرایط محیطی داخلی و خارجی حاکم بر فضای آن جامعه رابطه برقرار است. مفروض ما این است که در جمهوری اسلامی ایران و در مقاطع مورد بررسی در دو دهه اول انقلاب، گفتمان های هویتی تابعی از شرایط و مقتضیات سیاسی و ساختار اجتماعی- فرهنگی حاکم بر محیط داخلی و خارجی جامعه و متأثر از مبانی فکری و ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی و نگرش نخبگان سیاسی به مسائل است، به گونه ای که در دهه اول هویت ایرانی متأثر از شرایط انقلابی و فضای جنگ بود ولی در دهه دوم و متعاقب پایان دفاع مقدس و ضرورت بازسازی کشور، شرایط نوینی بر کشور حاکم گردید که حکایت از لزوم تغییر در گزاره های دهه اول داشت. بدین ترتیب در دهه اول متأثر از شرایط محیطی سیاسی و اجتماعی، رویکرد دینی و ایدئولوژیک به هویت از چنان ژرفایی برخوردار گردید که هویت ملی مترادف و هم سنگ هویت دینی قلمداد می شد و نقش مولفه های دینی و ایدئولوژیک در این دهه پررنگ بود. اما در دهه دوم و با تغییر فضای جامعه و محیط بین المللی در مقایسه با دهه اول که هویت مذهبی شمولیت و فراگیری بیشتری داشت و حیات فردی، فکری و اجتماعی ما بر مبنای هویت دینی و مذهبی شکل گرفته بود ، سعی شد که در کنار هویت دینی به فرهنگ و تمدن ایرانی نیز به عنوان یکی از مولفه های هویت ساز توجه شود و بین اسلامیت و ایرانیت به عنوان عناصر اصلی هویت ایرانی تعادل برقرار گردید.